Slaapverlamming, ook wel slaapparalyse genoemd, is een type slaapstoornis. Het kenmerkende aspect van slaapverlamming is dat de spieren van het lichaam tijdelijk verlamd zijn, net voor het in slaap vallen of onmiddellijk na het ontwaken. Deze verlamming kan gepaard gaan met hallucinaties, die bekendstaan als hypnagogische waarnemingsstoornissen. Hoewel slaapverlamming vaak wordt geassocieerd met narcolepsie, kunnen ook individuen zonder deze aandoening episodes van slaapverlamming ervaren. De spierverlamming vindt doorgaans plaats tijdens de REM-slaap, waarbij alleen de oogspieren, de longen en het hart actief blijven. Deze verlamming is een beschermende maatregel die voorkomt dat dromen fysiek worden uitgevoerd. Tijdens een episode van slaapverlamming bevindt de persoon zich in een tussenfase van dromen en waken, wat leidt tot een onvermogen om te bewegen of te spreken. Dit kan voor de betrokken persoon een zeer angstaanjagende ervaring zijn.
Slaapverlamming is sterk gerelateerd aan de REM-slaap, de fase waarin dromen plaatsvinden. Tijdens deze verlamming kunnen er soms hallucinaties optreden. Dit fenomeen wordt ook in verband gebracht met verschillende slaapstoornissen, zoals slaapapneu en narcolepsie, evenals met geestelijke of lichamelijke uitputting. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen hypnagogische hallucinaties, die zich voordoen vlak voor het inslapen, en hypnopompische hallucinaties, die optreden direct na het ontwaken. Dit fenomeen kan bijzonder levensecht aanvoelen en gaat vaak gepaard met intense angst. De hallucinaties kunnen visueel, auditief, tactiel of emotioneel van aard zijn. Veelvoorkomende voorbeelden van deze hallucinaties zijn:
De hallucinaties die zich kunnen voordoen tijdens slaapverlamming worden vaak als bijzonder levensecht ervaren. Personen die niet bekend zijn met deze slaapstoornis, kunnen de indruk krijgen dat zij een bovennatuurlijke ervaring hebben meegemaakt. Om deze reden zou slaapverlamming een mogelijke verklaring kunnen bieden voor diverse paranormale verschijnselen, zoals het gevoel van uittreding en vermeende ontvoeringen door buitenaardse wezens.
Bij een uittreding, ook wel bekend als een 'buiten het lichaam ervaring', ervaart men vaak een gevoel van tijdelijke scheiding van de geest en het lichaam. In deze toestand lijkt het alsof men boven het bed zweeft en naar het lichaam kijkt dat nog op het bed ligt. Dit fenomeen wordt vaak als paranormaal beschouwd. Hypnagogische en hypnopompische hallucinaties bieden mogelijke wetenschappelijke verklaringen voor deze ervaring. Dit geldt met name voor de onbewuste uittreding, die iedereen kan overkomen. Een plausibele wetenschappelijke verklaring hiervoor is een verstoring in de afstemming van hersenactiviteit en spierspanning. Deze verstoring leidt ertoe dat de verhoging van spierspanning te laat optreedt: men ontwaakt uit een ondiepe slaap, waarbij de hersenactiviteit al verhoogd is, maar de spierspanning nog niet. De interpretatie van deze afwijkende fysieke sensaties kan resulteren in de overtuiging dat men uit het lichaam is getreden. Momenteel wordt er in de neurowetenschappen onderzoek gedaan naar dit fenomeen.
Een bijzondere hallucinatie die frequent voorkomt, is het gevoel dat er een demonisch wezen op de borst van een persoon zit, met de intentie deze te verstikken. Dit fenomeen staat bekend als het "Old Hagsyndroom". Het is mogelijk dat de mythe van de incubus zijn oorsprong vindt in hallucinaties die optreden tijdens slaapverlamming. De incubus wordt vaak afgebeeld als een mannelijke demon die 's nachts op de borst van vrouwen gaat zitten, met als doel hen te verkrachten. De vrouwelijke tegenhanger van de incubus is de succubus. De legende van de incubus is terug te vinden in diverse culturen. Degenen die beweren deze demon te hebben gezien, beschrijven hem vaak als een grote, kwaadaardige zwarte geest.
In de Verenigde Staten worden regelmatig meldingen gedaan van ontvoeringen door buitenaardse wezens, ook wel bekend als 'alien abductions'. Volgens getuigenissen vinden deze ontvoeringen vaak plaats in de slaapkamer, vaak na het ontwaken. De slachtoffers ervaren meestal een volledige verlamming tijdens deze gebeurtenissen. Dit fenomeen vertoont overeenkomsten met hypnopompische hallucinaties. De incubi, die in de Middeleeuwen vaak het onderwerp waren van hallucinaties door angst voor demonen en heksen, lijken mogelijk te zijn vervangen door een hedendaagse variant: ontvoeringen door buitenaardse wezens.
