Een lucide droom is een droom waarin de dromer zich bewust is van zijn droomtoestand. De term 'lucide droom' wordt vaak toegeschreven aan de Nederlandse psychiater en auteur Frederik van Eeden, die deze term voor het eerst zou hebben gebruikt in zijn artikel getiteld A Study of Dreams. Met 'lucide' doelt hij op de heldere bewustzijnstoestand van de dromer. Er zijn echter ook aanwijzingen dat Marquis d'Hervey de Saint-Denys in 1867 al een studie over dit onderwerp heeft gepubliceerd. Luciditeit manifesteert zich doorgaans in het midden van een reguliere droom, wanneer de dromer plotseling beseft dat zijn ervaringen niet authentiek zijn, vaak na het optreden van iets onwaarschijnlijks of ongewoons (zoals vliegen). Sommige individuen bereiken lucide dromen zonder duidelijke signalen. De intensiteit van de luciditeit kan verschillen. Bij een hoge intensiteit is de dromer zich ervan bewust dat de gebeurtenissen zich in zijn geest afspelen, dat er geen reëel gevaar is, en dat hij in werkelijkheid in bed ligt en op elk moment kan ontwaken. Bij een lagere intensiteit is de dromer voldoende bewust om de gebeurtenissen te beïnvloeden, maar niet genoeg om te beseffen dat ze niet echt zijn. Lucide dromers beschrijven hun dromen vaak als opwindend, levendig en wonderbaarlijk. Velen beschouwen het als een spirituele ervaring en beweren dat het hun leven en wereldbeeld heeft veranderd. Lucide dromen blijven beter bij de dromer dan andere droomtypes, zelfs meer dan nachtmerries. Stephen LaBerge, een prominente onderzoeker op het gebied van lucide dromen, heeft de term 'oneironauten' (droomreizigers) geïntroduceerd voor mensen die opzettelijk lucide dromen nastreven. Hoewel hij claimt de eerste te zijn die fysiologisch bewijs voor lucide dromen heeft geleverd, is dit niet geheel juist. De Engelse onderzoeker Keith Hearne had dit eerder gedaan, maar zijn bevindingen bleven beperkt tot een besloten kring. In 1981 publiceerde LaBerge een studie die aantoonde dat mensen tijdens hun dromen via oogbewegingen konden signaleren dat ze lucide waren. Deze oogbewegingen en hersengolven werden geregistreerd met elektroden, en sindsdien is lucide dromen erkend als een wetenschappelijk fenomeen. Er bestaan talrijke onduidelijkheden omtrent lucide dromen, vergelijkbaar met de vele onbeantwoorde vragen die bestaan over het reguliere droomproces. Door het gebrek aan kennis over dit onderwerp is het lastig om vast te stellen of lucide dromen de positieve effecten van dromen al dan niet negatief beïnvloeden. Tot op heden zijn er geen gevallen gedocumenteerd waarin lucide dromen hebben geleid tot psychische aandoeningen. Het is immers vrijwel onmogelijk om uitsluitend lucide dromen te ervaren. Zelfs wanneer iemand regelmatig lucide dromen heeft, blijft het merendeel van de dromen doorgaans non-lucide.
De oorzaken van lucide dromen zijn nog niet volledig te doorgronden. Onderzoek suggereert echter dat deze dromen vaak samenhangen met periodes van stress en angst. Daarnaast kunnen psychopathologische aandoeningen, zoals depressie en obsessief-compulsieve stoornis, eveneens een invloed uitoefenen.
Tijdens een lucide droom sterft men echter niet, en het is ook niet mogelijk om erin vast te blijven zitten. Er is consensus dat lucide dromen aanzienlijk meer voordelen dan nadelen met zich meebrengen. Personen die last hebben van nachtmerries kunnen deze techniek bijvoorbeeld inzetten om beter om te gaan met hun angstige dromen, of zelfs om deze dromen te beëindigen.
Het is mogelijk om seksuele ervaringen te beleven met de vrouw of vrouwen van je dromen en om de meest extravagante fantasieën te realiseren. Seksuele dromen blijken een van de meest gezonde methoden te zijn om aan je seksuele verlangens te voldoen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er tijdens lucide dromen echte orgasmes kunnen optreden.
Tijdens een lucide droom ben je niet daadwerkelijk wakker; je verkeert nog steeds in een diepe slaaptoestand. Echter, een specifiek gedeelte van je hersenen, namelijk de rechter dorsolaterale prefrontale cortex, wordt opnieuw geactiveerd. Dit stelt je in staat om je droombewustzijn te ervaren en erover na te denken.
